Zgodnie z zasadą swobody kontraktowej strony mogą kształtować treść umowy według własnego uznania. Zasada ta nie ma jednak charakteru absolutnego. Postanowienia umowy nie mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz naturą stosunku prawnego, czyli istotą i charakterem umowy. Ponadto, zapisy w umowie nie mogą służyć obejściu prawa.
Zakaz konkurencji w trakcie współpracy
Przepisy Kodeksu cywilnego nie określają kwestii dotyczących zakazu konkurencji. Zakaz ten został wprost uregulowany w art. 1011-1014 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
Przepisy te przewidują możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.
Na podstawie odrębnej umowy zawartej pomiędzy stronami pracownik powinien powstrzymywać się od prowadzenia działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy ani też świadczyć pracy, zarówno w ramach stosunku pracy, jak i na innej podstawie, na rzecz podmiotu, który w okresie ustalonym w umowie taką działalność prowadzi.
Zakaz konkurencji po zakończeniu współpracy
Zakaz konkurencji może obowiązywać również po zakończeniu stosunku pracy. Umowa o zakazie konkurencji po wygaśnięciu umowy o pracę powoduje jednak po stronie pracodawcy konieczność wypłacania pracownikowi odszkodowania przez okres jej obowiązywania.
Nie może być ono niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymywanego uprzednio przez pracownika z tytułu umowy o pracę zawartej z pracodawcą. Jeśli pracodawca nie będzie wypłacać pracownikowi tego odszkodowania, zakaz konkurencji przestaje obowiązywać i pracownik może legalnie podjąć współpracę z konkurencją.
Nic nie stoi na przeszkodzie, by umieścić klauzulę zakazu konkurencji w umowie cywilnoprawnej ze zleceniobiorcą lub współpracownikiem na czas trwania stosunku współpracy, umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Przedmiotem sporu jest jednak czy można ze zleceniobiorcą lub współpracownikiem zawrzeć skuteczną umowę o zakazie konkurencji, która będzie obowiązywała po zakończeniu umowy głównej zawartej pomiędzy stronami.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r. w sprawie III CKN 579/01 wprowadzenie klauzuli zakazu konkurencji do umowy cywilnoprawnej jest zgodne z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz naturą stosunku prawnego łączącego strony.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że:
Obowiązek niepodejmowania działalności konkurencyjnej po wygaśnięciu umowy cywilnoprawnej będzie nadal obowiązywać, jeżeli tak jak w przypadku rozwiązania stosunku pracy strona powstrzymująca się od działalności konkurencyjnej otrzyma z tego tytułu odszkodowanie.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2013 r. w sprawie V CSK 30/13 podważył tę tezę. Sąd Najwyższy uznał, że:
Strony mogą dowolnie kształtować kwestię odpowiedzialności odszkodowawczej, a nawet zupełnie ją wyłączyć. Brak regulacji ustawowych odwołujących się do zakazu konkurencji w stosunkach cywilnoprawnych w ocenie Sądu przemawia za możliwością zawarcia umowy o zakazie konkurencji po zakończeniu umowy cywilnoprawnej bez odszkodowania – jeżeli tylko jest to zgodne z wolą stron.
Co do zasady klauzule dotyczące zakazu konkurencji w umowach z przedsiębiorcami, w tym z programistami są uznawane za ważne. Należy jednak mieć na uwadze rozbieżności w interpretowaniu kwestii odszkodowawczej przez sądy.
Z jednej strony jeżeli strony godzą się na nieodpłatny zakaz konkurencji i nie jest on niezgodny z zasadami współżycia społecznego, to ich wola powinna być decydująca.
Z drugiej strony „ostrożność procesowa” skłania do uwzględnienia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu współpracy choćby symbolicznego odszkodowania za ograniczenia nałożone na byłego współpracownika lub zleceniobiorcę.
Działalność konkurencyjna
Pojęcie „działalności konkurencyjnej” nie zostało zdefiniowane w ustawie.
Zgodnie z orzecznictwem przyjmuje się, że:
Zarówno pojęcie działalności konkurencyjnej, jak i pojęcie konkurenta należy interpretować szeroko.
Z działalnością konkurencyjną mamy do czynienia wtedy, gdy w całości lub w części pokrywa się ona z działalnością gospodarczą byłego kontrahenta, a ponadto realnie szkodzi lub zagraża ona jego interesom.
W celu uniknięcia wątpliwości związanych z jego interpretacją należy w umowie dotyczącej zakazu konkurencji określić choćby ogólny katalog przykładowych działań, które mogą nosić znamiona działalności konkurencyjnej.
Prawidłowo skonstruowana klauzula o zakazie konkurencji
Przypomnijmy, że klauzula o zakazie konkurencji może być dowolnie ukształtowana na mocy woli stron. Niemniej jednak jej konstrukcja nie może być sprzeczna z właściwością stosunku łączącego strony, nie może również służyć obejściu prawa ani sprzeciwiać się zasadom współżycia społecznego.
Ponadto dobrą praktyką jest określenie zakresu przedmiotowego zakazu konkurencji, czyli przykładowych działań lub zachowań, które strony uznają za działalność konkurencyjną.
Należy pamiętać o tym, aby zakaz konkurencji nie był nadmierny. Obowiązek powstrzymywania się od świadczenia określonych usług na rzecz podmiotów konkurujących z byłym partnerem lub zleceniodawcą nie może wykraczać poza elementy, które są konieczne do ochrony jego interesów.
Przykładowo, nawet jeśli programista po zakończeniu współpracy z podmiotem rozpoczyna współpracę z jego bezpośrednim konkurentem ale nie będzie świadczyć na jego rzecz tych samych ani nawet podobnych usług, to podjęcie przez programistę takiej działalności nie będzie objęte zakazem.
Inny przykład to odwrotna sytuacja, w której programista po ustaniu współpracy z przedsiębiorcą podejmuje się świadczenia podobnych usług z obszaru IT na rzecz stowarzyszenia lub fundacji. Takie osoby prawne nie mogą zostać uznane za podmioty konkurujące z przedsiębiorcą, dlatego zakaz działalności konkurencyjnej nie będzie obowiązywać także i w tej sytuacji.
Oprócz wskazanych elementów klauzula o zakazie konkurencji powinna określać czas obowiązywania. Warto przy tym nadmienić, że zakaz konkurencji nie może trwać zbyt długo. Klauzula o zakazie konkurencji obowiązującym przez wiele lat mogłaby zostać podważona przez sąd.
Kolejnym istotnym elementem jest kara umowna.
Bez odpowiedniej sankcji, co do zasady o charakterze finansowym, złamanie przez programistę postanowień dotyczących zakazu konkurencji nie będzie powodowało po jego stronie żadnych praktycznych konsekwencji, które powinien ponieść w stosunku do byłego zleceniodawcy lub kontrahenta.
Wysokość kary umownej również powinna być dostosowana do stosunku wiążącego uprzednio strony.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Oprócz zakazu działalności konkurencyjnej na podstawie umowy ograniczenia dotyczące tego typu praktyk wynikają z powszechnie obowiązujących przepisów określonych w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 wskazanej ustawy:
Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, o ile zagraża ono lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
Przykłady czynów nieuczciwej konkurencji wskazane w ustawie, to:
- wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa,
- fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego usług,
- wprowadzające w błąd oznaczenie usług,
- naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa,
- nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy,
- naśladownictwo produktów,
- pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie
- utrudnianie dostępu do rynku,
- przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną,
- nieuczciwa lub zakazana reklama,
- organizowanie systemu sprzedaży lawinowej,
- prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym
- nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za wykonane usługi.
Lista czynów nieuczciwej konkurencji to katalog otwarty, co oznacza, że nie jest to wyczerpująca lista praktyk, które można uznać za niezgodne z prawem lub dobrymi obyczajami formy rywalizacji rynkowej.
Ustawa określa ramy, w których przedsiębiorstwa mogą konkurować, uwzględniając dobre obyczaje i przyjęte zasady rynkowe.
Warto być świadomym tych zasad, nie tylko z obawy przed zarzutami ze strony konkurencji, ale również ze względu na potencjalne kontrole organów administracji.
Negatywne konsekwencje mogą skutkować nie tylko sankcjami prawnymi, ale także pogorszeniem reputacji lub pozycji rynkowej.
W razie jakichkolwiek wątpliwości lub pytań związanych z zakazem konkurencji zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią. Przygotujemy odpowiednie postanowienia dotyczące zakazu działalności konkurencyjnej.
Przygotowali:
Piotr Sawicki
adwokat
Damian Grodziński
aplikant adwokacki
***
Dyrektywa work-life balance
Do 2 sierpnia 2022 r. Polska ma czas na wdrożenie dyrektywy UE 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów (tzw. dyrektywa work-life balance).
Dyrektywa zakłada zmiany w prawie mające na celu wspieranie równości mężczyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy oraz zapewnia dodatkową ochronę pracownika z powodów związanych z macierzyństwem i rodzicielstwem w celu pogodzenia życia rodzinnego z zawodowym… [Czytaj dalej…]
{ 6 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
W jaki sposób prawidłowo zastrzec zakaz konkurencji w umowach B2B?
Szanowny Panie,
w umowie należy dokładnie określić zakres zakazu konkurencji (w jaki sposób i na jakim rynku nie należy rywalizować), zakres terytorialny jego stosowania, czas trwania, kwestię odpłatności lub nieodpłatności za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej oraz określić odpowiedzialność za naruszenie zakazu.
Dziękuję za odpowiedź
Mam w takim razie jeszcze pytanie czy zakaz konkurencji musi być odpłatny czy nie?
Nie jest to konieczne. Wprowadzenie w umowie B2B nieodpłatnego zakazu konkurencji z zastrzeżeniem kary umownej za jego naruszenie mieści się w granicach swobody umów i nie narusza właściwości tego stosunku prawnego.
Nie wiem tylko co uznaje się za działalność konkurencyjną?
W przepisach nie ma definicji „działalności konkurencyjnej”. Termin „konkurencja” odnosi się do konfrontacji, rywalizacji między podmiotami lub osobami dążącymi do tego samego celu. Większość orzeczeń sądowych dotyczy stosunków prawnych pomiędzy pracownikami, a pracodawcami, ale nie ma przeszkód, aby stosować te orzeczenia do relacji biznesowych typu B2B. Zgodnie z orzecznictwem działalność konkurencyjna może dotyczyć rywalizacji w świadczeniu takich samych lub zbliżonych usług, dostarczaniu takich samych lub podobnych towarów. Za konkurencyjną należy uznać działalność nawet tylko częściowo pokrywającą się z obszarem działalności danego podmiotu gospodarczego, niezależnie od jego rozmiarów, jeśli może ona mieć negatywny wpływ na pozycję ekonomiczną, rynkową lub wyniki finansowe tego podmiotu.