Społeczny inspektor pracy w zakładzie pracy

Rolą społecznych inspektorów pracy jest ujawnianie nieprawidłowości w zakładach pracy. Wydają oni stosowne zalecenia i uwagi, które wiążą pracodawcę.

Inspektorzy są wyposażeni w szerokie instrumenty prawne do prowadzenia kontroli, a ustawodawca zapewnił im szczególną ochronę przed ingerencją pracodawców w wykonywane przez nich obowiązki.

Społeczna inspekcja pracy i społeczny inspektor pracy

Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.

Społeczną inspekcję pracy u danego pracodawcy tworzą: zakładowy społeczny inspektor pracy (dla całego zakładu pracy), oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy (dla poszczególnych oddziałów lub wydziałów danego pracodawcy) oraz grupowi społeczni inspektorzy pracy (dla komórek organizacyjnych oddziałów lub wydziałów danego pracodawcy).

Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danego zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu. Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy na okres 4 lat. Społeczni inspektorzy pracy powoływani mogą być tylko tam, gdzie działają związkowe struktury zakładowe.

Uprawnienia społecznych inspektorów pracy i obowiązki zakładu pracy

Społeczni inspektorzy pracy mają w szczególności prawo do:

• kontrolowania stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych,
• kontrolowania przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• brania udziału w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,
• brania udziału w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy,
• uczestniczenia w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy.

W celu skutecznego wykonywania wymienionych czynności społeczny inspektor pracy ma prawo wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy. Ponadto, ma on prawo żądać od kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) i od pracowników informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania, z tym zastrzeżeniem, że jeżeli dokumenty lub informacje dotyczą danych osobowych pracownika, to należy obowiązkowo uzyskać jego zgodę.

Zakład pracy jest zobowiązany zapewnić społecznym inspektorom pracy odpowiednie warunki realizacji ich zadań. Co do zasady, inspektorzy wykonują swoje czynności poza godzinami czasu pracy, lecz jeżeli zajdzie konieczność podjęcia czynności w czasie pracy, to zachowują oni prawo do wynagrodzenia za pracę.

Zakład pracy obciążany jest kosztami związanymi z działalnością społecznej inspekcji pracy. Ponadto, w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy może na wniosek pracownika ustalić mu miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy.

Obowiązkiem zakładu pracy jest założenie zakładowej księgi zaleceń i uwag oraz oddziałowych (wydziałowych) ksiąg uwag, które będą prowadzone przez społecznych inspektorów pracy.

Na podstawie ustaleń własnych, oddziałowego (wydziałowego) lub grupowego społecznego inspektora pracy, zakładowy społeczny inspektor pracy wydaje kierownikowi zakładu pracy, w formie pisemnej, zalecenie usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień.

Jeżeli natomiast pracodawca lub osoby upoważnione przez niego nie zgadzają się z zaleceniami społecznego inspektora pracy, to mają możliwość wniesienia sprzeciwu do właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Sprzeciw od zalecenia wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia zalecenia.

Ochrona społecznych inspektorów pracy

Zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, np. w razie ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych.

W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej.

Zakład pracy nie może wypowiedzieć pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść w czasie trwania mandatu.

Skutki stwierdzenia nieprawidłowości w zakładzie pracy

Jeżeli zalecenia i uwagi społecznego inspektora pracy nie zostaną zrealizowane przez pracodawcę lub osoby przez niego upoważnione, to społeczny inspektor pracy ma możliwość zgłoszenia wskazanych nieprawidłowości do Państwowej Inspekcji Pracy, która na jego zlecenie przeprowadzi kontrole w zakładzie pracy.

Pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy mają możliwość wszczynania postępowań w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

Odpowiedzialność karna pracodawcy

Osoba działająca w imieniu zakładu pracy (pracodawcy), która uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy, podlega karze grzywny od 20 zł do 2500 zł. Tej samej karze podlega ten, kto nie wykonuje zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy.

Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wykonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba.

Zalecenia społecznego inspektora pracy są kierowane do kierownika zakładu pracy, pracodawcy oraz do osób wyznaczonych. Z tego względu katalog osób, które mogą odpowiadać za dopuszczenie się wskazanego wykroczenia jest bardzo szeroki.

Do przykładowych naruszeń przepisów ustawy, które skutkować mogą ponoszeniem odpowiedzialności za wykroczenie należą:

• zakłócanie korzystania przez społecznego inspektora z przysługujących mu uprawnień, np. odmawianie mu wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się maszyny wykorzystywane w procesie produkcji,
• odmawianie udostępnienia dokumentacji powypadkowej oraz odmawianie udziału w badaniu i analizowaniu przyczyn wypadków przy pracy lub chorób zawodowych,
• utrudnianie lub uniemożliwianie wyboru społecznego inspektora pracy przez pracowników,
• uniemożliwienie dokonania wpisu w księdze zaleceń i uwag,
• zaniechanie prowadzenia księgi zaleceń i uwag,
• bezzasadne nieudostępnienie do wglądu księgi zaleceń i uwag zakładowej organizacji związkowej,
• bezzasadne wypowiedzenie pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść w okresie ochronnym, związanym z pełnieniem funkcji społecznego inspektora pracy.

Społeczny inspektor pracy a sygnaliści

Społeczny inspektor pracy jest jedną z wielu instytucji służących zgłaszaniu nieprawidłowości w miejscu pracy.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii nakłada na Rzeczpospolitą Polską obowiązek implementowania przepisów dotyczących ochrony tzw. “sygnalistów”, którzy mogą zgłaszać nieprawidłowości w każdym miejscu pracy, a nie tylko tam gdzie działają związkowe struktury zakładowe.

Więcej informacji na temat sygnalistów znajduje się w naszych artykułach na blogu. Zapraszamy do zapoznania się z nimi:

• Ochrona sygnalistów
• Obowiązki pracodawców dotyczące ochrony sygnalistów

W przypadku jakichkolwiek pytań zapraszamy do kontaktu z Kancelarią. Doświadczeni prawnicy udzielą Państwu wszelkich informacji dotyczących obowiązków pracodawców wynikających z ustawy o społecznej inspekcji pracy, Kodeksu pracy, a także ochrony tzw. “sygnalistów”.

Przygotowali:

Piotr Sawicki
adwokat

Kamil Dolniak
młodszy prawnik